Διάλεξη Ιερομονάχου Θεοφίλου, της Ιεράς Μονής Παντοκράτορος Αγίου Όρους, στη Γάνδη

Το μέλλον του Χριστιανισμού στη σύγχρονη εκκοσμικευμένη κοινωνία

 

Τη Δευτέρα 4 Οκτωβρίου και ώρα 19.00 μ.μ., πραγματοποιήθηκε Διάλεξη με τίτλο «Το μέλλον του Χριστιανισμού στη σύγχρονη εκκοσμικευμένη κοινωνία». Εισηγητής ήταν ο Ιερομόναχος Θεόφιλος από την Ιερά Μονή Παντοκράτορος Αγίου Όρους.

Βρείτε το κείμενο του συνεδρίου παρακάτω :

 

Σεβασμιώτατε, αγαπητέ πάτερ Ντομινίκ, αγαπητοί μου,

Καθώς ξαναδιάβαζα τον τίτλο της σημερινής ομιλίας : «Το μέλλον του Χριστιανισμού στη σύγχρονη εκκοσμικευμένη κοινωνία», δεν μπορούσα παρά να χαμογελάσω για διάφορους λόγους. Ο πρώτος, βιβλικός, είναι ότι η μαντεία απαγορεύεται αυστηρά από τον Θεό και ότι το παράδειγμα του Βασιλιά Σαούλ, που τρελάθηκε σοβαρά αφού συμβουλεύτηκε μια μάγισσα, με κάνει να φοβάμαι για το μέλλον μου. Έχω διαπράξει αρκετά αμαρτήματα και δεν θέλω να προσθέσω κι ακόμη ένα, σε μια ήδη μεγάλη λίστα. Με άλλα λόγια, δεν είμαι η Madame Soleil. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι αυτό το θέμα έχει επεξεργαστεί με μεγάλη σοβαρότητα και ευρύτητα από πολύ αρμόδιους μελετητές και ικανότατους θεολόγους, και γι´αυτό διστάζω να προσθέσω και άλλα στη πλημμύρα των λέξεων που κυκλοφορούν για το θέμα. Ο τρίτος και τελευταίος λόγος είναι πολύ απλός : Είμαι μοναχός στο Άγιον Όρος εδώ και 26 χρόνια. Γνωρίζω λίγο τον Χριστό, τον χριστιανισμό λίγο λιγότερο, ακόμη και τη Δύση, για να μην αναφέρουμε τον χριστιανισμό στη Δύση, τον οποίο γνωρίζω από ορισμένες πηγές αλλά πιθανώς και από ανεπαρκείς πληροφορίες.

Μετά από μια τέτοια εισαγωγή, ίσως αναρωτιέστε τι θα πρόκειται να σας πω; Σας παρακαλώ μην φύγετε. Δεν έχω τελειώσει. Πριν κάνω υποθέσεις για το μέλλον, θα ήθελα να σας πω λίγα λόγια για το παρόν και λίγα για το παρελθόν.

Ο «σύγχρονος κόσμος» σήμερα είναι μια πολύ αόριστη έννοια. Οι διαφορές του παρελθόντος σε “ανατολή” και “δύση” είναι σχετικές. Μου λένε ότι στην Αφρική, οι οικογένειες σήμερα περνούν τα βράδια τους μπροστά στην τηλεόραση. Στην έρημο, οι Τουαρέγκ περνούν τις καμήλες τους μέσω διαδρομών, όπου τα τηλέφωνα μπορούν να βρουν δίκτυο. Οι Εσκιμώοι δημιουργούν τη δική τους συνήθεια. Γνωρίζω ακόμη και έναν αγιορείτη μοναχό, Κύριε Ελέησον!, που ακούει περιστασιακά όπερες στο Youtube. Πρέπει λοιπόν να παραδεχτούμε ότι ο δυτικός πολιτισμός εξαπλώνεται στον κόσμο, όπου συχνά επιβάλλεται με τὴν πολιτική, αλλά μερικές φορές την επιθυμούν ζωηρά και άνθρωποι που περιμένουν την δημοκρατία, ή για να το πώ λιγότερο ευγενικά, περιμένουν τα 5G. Όλα συνυπάρχουν. Αυτό που με εντυπωσιάζει, βλέποντάς το από το Μοναστήρι μου, είναι η αίσθηση ότι η τύχη των λαών συνδέεται όλο και περισσότερο. Για το καλύτερο και για το χειρότερο. Είναι γεγονός για το οποίο μπορούμε να χαρούμε ή να λυπηθούμε, αλλά είναι γεγονός. και δεν αξίζει να κλαίμε πάνω στα ερείπια της Ιερουσαλήμ.

Αυτό που με εντυπωσιάζει, ακούγοντας τους επισκέπτες μας στον Άθωνα, δεν είναι η παρακμή ή οι αμαρτίες του σύγχρονου κόσμου, είναι ο παραλογισμός στον οποίο καταδικάζονται πολλοί μικροί και μεγάλοι. Όλα φαίνονται τόσο ρευστά, τόσο ασταθή! Πώς μπορείτε να μεταδώσετε την πίστη σας στους άλλους; Πώς να εμπιστευθείτε ένα θεσμικό οργανισμό ; Μπορούμε να σκεφτούμε τη ζωή μας μακροπρόθεσμα; Πόσα ζευγάρια αρχίζουν τη σχέση τους για να «διαρκέσει για πάντα;», όπως λένε, και πόσα παιδιά βιώνουν τον πόνο του χωρισμού; Η νεωτερικότητα δεν θέλει να κληρονομήσει πράγματα από το παρελθόν. Δεν ελπίζει πλέον σε ένα λαμπρό μέλλον. Υπάρχουν ακόμη στιγμές που προσπαθούμε να τις εκμεταλλευτούμε, αλλά είναι το αντίθετο της χαράς του ουρανού, γιατί την επόμενη στιγμή, μπορεί να έρθει ο θάνατος. Ο θάνατος! Με τον κίνδυνο να σας συγκλονίσω, πιστεύω ότι σε αυτήν την τρομερή διαπίστωση που καταλήγει στο θάνατο, κρύβεται ακριβώς η απάντηση στην ερώτησή μας.

Η Δύση, βαθιά επηρεασμένη από τον Ιουδαϊσμό και την Ελλάδα, έχει αναπτύξει κατά τη διάρκεια της ιστορίας της μια πολύ έντονη επίγνωση της τραγωδίας της ανθρώπινης ζωής. Το διαβάσαμε στον Ορέστη του Ευρυπίδη, το πρώτο θεατρικό έργο που έφθασε μέχρι τις μέρες μας! Το βλέπουμε στην αρχαία λογοτεχνία με την απίστευτη δύναμη που έχουν τα αρχαία κείμενα. Το τραγικό, ξέρετε, είναι όταν κάτι τελειώνει άσχημα. Με τη Βίβλο όμως, εισάγεται μια σημαντική αλλαγή. Το τραγικό δεν έχει τον τελευταίο λόγο, γιατί ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, άντρα και γυναίκα, ελεύθερους, κατ’ εικόνα του. Είναι υπεύθυνοι για τη μοίρα τους. Αν επιλέξουν το κακό, δημιουργούν τη δική τους τραγωδία. Αν επιλέξουν το καλό, είναι οι ηθοποιοί ενός δράματος στο οποίο ξαναβρίσκουν την ομοιότητα με τον Θεό. Μέσω του Σταυρού του, ο Σωτήρας μας, αγκάλιασε πλήρως το δράμα του ανθρώπου και το ανέλαβε μέχρι να γίνει τραγωδία : αυτός, το μόνο αθώο πρόβατο, πέθανε από το χέρι των ενόχων. Αλλά ανασταίνεται και προσφέρει ζωή σε όλους, όσοι βρίσκονται στο σκοτάδι και στη σκιά του θανάτου. Η πίστη μας υπάρχει μόνο σε αυτήν την πολικότητα : στην κάθοδο του Χριστού στην κόλαση και στην ανάστασή του από τους νεκρούς. Αυτή είναι η λέξη που αποκαλύφθηκε στον Άγιο Σιλουανό : «κράτα το νου σου στον Άδη και μην απελπίζεσαι».

Εμείς οι Ορθόδοξοι ψάλλουμε μετά την Θεία Κοινωνία : « Είδομεν το φως το αληθινόν! “. Τι χαρά που έλαβα αυτό το φως ! Φοβάμαι όμως ότι μερικές φορές ξεχνάμε ότι αυτό το φως λάμπει στο σκοτάδι (Ιωάννης 1) και ότι στο σκοτάδι αυτού του κόσμου πρέπει να αντανακλά το βλέμμα μας, φως. Με άλλα λόγια, ο Χριστιανισμός γενικά, και η Ορθοδοξία ειδικότερα, δεν μπορεί να γίνει μια γκέτο-θρησκεία που ελπίζει στο τέλος της εποχής των βαρβάρων. Πνευματικά, η Δύση είμαστε εμείς. Ο Πικάσο έλεγε στους μαθητές του που προσπαθούσαν να είναι μοντέρνοι: «μην προσπαθείτε να είστε μοντέρνοι, είστε ήδη !”. Είμαστε άνθρωποι της δύσης και δεν μπορούμε να σκεφτούμε τον εαυτό μας ως ένα μικρό κατάλοιπο του παρελθόντος. Πρώτα, επειδή είμαστε παιδιά της εποχής μας, και στη συνέχεια επειδή, σαν Χριστιανοί, θέλουμε να είμαστε πλήρως αλληλέγγυοι με τους ανθρώπους, τους άνδρες και τις γυναίκες της εποχής μας, συμπεριλαμβανομένου του να αναλαμβάνουμε και τις αμαρτίες μας, όπως ο Χριστός. Αυτός, ο αθώος, υπέφερε για τους ένοχους. Δεν έχουμε λοιπόν το δικαίωμα να σταθούμε στο περιθώριο, όπως ο ιερέας και ο Λευΐτης μπροστά στον άνθρωπο, που οι ληστές τον είχαν ξυλοκοπήσει. Ακόμα κι αν αυτός ο άνθρωπος είχε ξυλοκοπήσει ο ίδιος τον εαυτό του, ή ακόμα κι αν το άξιζε. Πνευματικά, ο χριστιανισμός στη Δύση δεν θα έχει καμία βαρύτητα-σημασία, αν ο καθένας από εμάς δεν συνειδητοποιήσει, ότι κουβαλάει μέσα του τη δική του κόλαση, τον δικό του θάνατο, και ότι σε αυτό το απόλυτο σκοτάδι ο Χριστός τον παίρνει από το χέρι, τον φωτίζει, του χαμογελάει, τον αγκαλιάζει. Ο Χριστιανισμός είναι πολιτισμός, αλλά βασίζεται στην προσωπική και κοινοτική εμπειρία. Το ζήσαμε κατά τη διάρκεια της λειτουργίας : ο θάνατος και η ανάσταση του Χριστού. Και καλούμαστε να έχουμε αυτήν την εμπειρία κοιτάζοντας τη ζωή μας με ειλικρίνεια : κρατώντας το νου μας στον Άδη και χωρίς να απελπιζόμαστε. Διαφορετικά, ο λόγος μας δεν θα έχει αξία. Ούτε καν η ζωή μας. Θα είμαστε εκείνο το ποίμνιο που ο θάνατος οδηγεί στην καταστροφή και για το οποίο μιλάει και ο ψαλμός.

Από αυτήν την εμπειρία της χριστιανικής πίστης, μπορεί να αναγεννηθεί ένας χριστιανισμός, του οποίου τα περιγράμματα δεν τα γνωρίζουμε ακόμη. Το σίγουρο είναι ότι ο κόσμος μας προσπαθεί να καταλάβει τι είναι. Το κάνει μέσω του Τύπου, μέσω της μουσικής, μέσω των ταινιών-φίλμ. Κάθε φορά, πρόκειται για μια αφήγηση που προσπαθεί να συνειδητοποιήσει τι είναι, τι συνέβηκε, τι θα μπορούσε να ήταν. Ο άνθρωπος υπάρχει μόνο μέσα από μια ιστορία που του λέγεται και στην οποία ενσωματώνεται για να κατανοήσει τη δική του ιστορία. Η Αγία Γραφή είναι ένα βιβλίο ιστοριών, όπου καταλαβαίνουμε ότι και η δική μας ιστορία είναι ενδιαφέρουσα. Αλλά η Βίβλος δεν διαβάζεται πλέον σήμερα. Ούτε οι ελληνικές τραγωδίες. Ο κόσμος ακούει ραδιόφωνο και παρακολουθεί το Διαδίκτυο. Αυτή η ιστορία της σωτηρίας, αν την έχουμε ζήσει, είναι καθήκον μας να την μοιραστούμε, σύμφωνα με τα ταλέντα μας. Ο χριστιανισμός στη Δύση πεθαίνει, κατά την ανθρώπινη άποψη, παρόλο που ο Θεός έχει σκέψεις (σχέδια) υψηλότερες από τις δικές μας. Αλλά εξαρτάται από εμάς να είμαστε ζωντανοί, δηλαδή αναστημένοι από τους νεκρούς, από μια αυθεντική εξομολόγηση των αμαρτιών μας και την εμπειρία της ανάστασης που προέρχεται από τη συγχώρηση του Θεού. Επομένως, οι χριστιανοί μπορούν να προσφέρουν μια εξαιρετική ιστορία, αλλά αληθινή: τη δική τους. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, είδαμε την αδυναμία του κόσμου μας να αντιμετωπίσει την τραγωδία και τον θάνατο. Οι άνθρωποι διαμαρτύρονταν στους δρόμους γιατί ένας ιός σκότωνε! Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία του κόσμου. Αυτή η ανικανότητα μπρος στο τραγικό είναι κατανοητή. Χωρίς την ανάσταση, είναι αδύνατο να δεχτούμε τον θάνατο. Θα ήμουν ευτυχής αν έβλεπα περισσότερους ορθόδοξους χριστιανούς να συμμετέχουν στον ακαδημαϊκό χώρο, στον Τύπο, στον κινηματογράφο, στο ραδιόφωνο να ζουν το μυστήριο της πίστης τους και, σύμφωνα με την ιδιοφυΐα τους, να βρίσκουν τον τρόπο που τους επιτρέπει να την παρουσιάζουν με ταπεινότητα. Αυτό που ισχύει για αυτά τα επαγγέλματα ισχύει για όλα τα άλλα. Εάν η πίστη μας διεισδύσει στα ισχυρότερα ενδιαφέροντά μας, τότε θα είναι σε θέση να οικοδομήσει ένα περιβάλλον ευνοϊκό για τη ζωή. Έτσι γεννιούνται οι πολιτισμοί, έτσι μπορεί να μεταμορφωθεί ο χριστιανισμός, ως πολιτισμός. Αυτό θα το κάνει μόνο αν αλλάξουμε και ανοίξουμε τον κύκλο, έτσι ώστε και οι άλλοι να δουν το αληθινό φως!

Σήμερα, όταν ολόκληρος ο κόσμος είναι γεμάτος αβεβαιότητες, οι άνθρωποι απελπίζονται, όταν η βία απειλεί να καταστρέψει τη ζωή, πρέπει να προσπαθήσουμε να ζήσουμε την πίστη μας και να κάνουμε τη φωνή μας να ακουστεί. Μπροστά στον κίνδυνο, οι ευγενικές λέξεις που δεν οδηγούν πουθενά, δεν φτάνουν. Είναι ζωτική ανάγκη για όλους μας σήμερα να εδραιώσουμε την πίστη στην αιώνια νίκη του Χριστού, έτσι ώστε εμείς οι ίδιοι να γίνουμε πνευματικά ανίκητοι. Είναι στο χέρι μας να θυμόμαστε, για παράδειγμα, ότι έχουμε ξαναγεννηθεί από ψηλά με τη σφραγίδα του βαπτίσματος, στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Όσοι έχουν βαφτιστεί «εν Πνεύματι Αγίω και πυρί» (Λουκά 3:16) διακρίνουν στην προσευχή τους ότι κάθε στιγμή της ζωής μας καταγράφεται στη θεία αιωνιότητα. Σε κάθε στιγμή και σε κάθε τόπο μας οδηγεί το αόρατο χέρι του Επουράνιου Πατέρα μας.

Είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο στη ζωή του να καταφέρει οτιδήποτε, έστω και μια καλή πράξη, χωρίς τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Και πρώτα απ’ όλα, δεν μπορεί ούτε να ελέγξει τον εαυτό του, ούτε να κυριαρχήσει στα αμαρτωλά του πάθη, ούτε να ξεφύγει από τις φοβερές παγίδες του διαβόλου, εκτός κι αν, πρώτα προστατευθεί από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και εγκαταστήσει τον Χριστό στην ψυχή του.

Να είστε απαιτητικοί για τη εμπειρία που έχετε αποκομίσει στον κόσμο. Ο πολιτισμός που ζούμε είναι ένας πολιτισμός παρακμής. Η ζωή των ανθρώπων είναι οργανωμένη γύρω από τα πάθη τους και η πνευματική ζωή είναι στο περιθώριο. Πρέπει να αντιστρέψουμε αυτήν την κατάσταση, να βάλουμε την πνευματική ζωή στο επίκεντρο της ζωής μας. Η σοφία αυτού του κόσμου δεν μπορεί να σώσει τον κόσμο. Τα κοινοβούλια, οι κυβερνήσεις, τα πολύπλοκα θεσμικά όργανα των πιο ανεπτυγμένων σύγχρονων κρατών είναι ανίσχυρα. Η ανθρωπότητα υποφέρει ατελείωτα. Η μόνη διέξοδος είναι να βρούμε μέσα μας τη σοφία, τη λύση, όχι να ζήσουμε για τον εαυτό μας, για το μικρό μας εγώ, αλλά να ακολουθήσουμε τον Χριστό. Μόνο όταν δεχόμαστε τον Χριστό, ως τέλειο Θεό και τέλειο άνθρωπο, είναι δυνατή η πλήρης πνευματική εμπειρία, όπως περιγράφεται από τους αποστόλους και τους πατέρες. Νιώθουμε την αρρώστια μας, η θανατηφόρα δύναμη της αμαρτίας λειτουργεί μέσα μας και αναζητούμε γιατρό. Θεραπεύει τις ψυχές μας από κάθε ασθένεια δίνοντάς τους νέα ενέργεια και φωτίζοντάς τις με το ανέσπερο φως.

Από την αρχαιότητα, η εμπειρία της ζωής της Εκκλησίας έχει αποδειχθεί αδιαμφισβήτητα ότι για την προσευχή – δηλαδή για τον Θεό – καμία ασθένεια του πνεύματος δεν είναι ανίατη. Ο Θεός έχει ρίξει τη θεϊκή φλόγα στη γη και προσευχόμαστε σ´ Αυτόν να θερμάνει την ψυχή μας, ώστε να μην μας παρασύρει το κοσμικό ψύχος και κανένα μαύρο σύννεφο να μην επισκιάσει αυτή τη λαμπρή φλόγα.

Ολοκληρώνω τις σύντομες σκέψεις μου με τις ακόλουθες παρατηρήσεις:

α) Ο κόσμος είμαστε εμείς. Δεν είμαστε κάτι ξεχωριστό από τον κόσμο. Είμαστε μέρος αυτού του κόσμου. Ζούμε την τραγωδία αυτού του κόσμου. Ζούμε έτσι στην τραγωδία της εκκοσμίκευσης, ενός κόσμου μακριά από τον Θεό. Είμαστε επίσης μακριά από τον Θεό.

β) Ο χριστιανισμός σε τελική ανάλυση είναι ο ίδιος ο Χριστός, το σώμα του Χριστού, είναι η ανάσταση, η απάντηση στο θάνατο, η λύση της τραγωδίας, η αιωνιότητα, η έξοδος στα αδιέξοδα.

γ) Το κρίσιμο ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό είμαστε χριστιανοί, σε ποιο βαθμό είμαστε ενωμένοι με τον Χριστό. Όσο ζούμε σαν χριστιανοί, έχουμε μέλλον. Στο βαθμό που η ζωή μας είναι εμποτισμένη με ανάσταση, με ελπίδα στην αιωνιότητα, με το φως του Χριστού και ταπείνωση, υπάρχει ελπίδα. Σε αυτόν τον βαθμό, το αρχικό μας ερώτημα που ήταν ο χριστιανισμός σε έναν εκκοσμικευμένο κόσμο, μπορεί να γίνει αυτό του μέλλοντος, ενός εκκοσμικευμένου κόσμου, που συναντά τον χριστιανισμό. Δεν μπορούμε να είμαστε θεατές, ούτε κριτές, αλλά μάρτυρες που επικοινωνούν τη ζωή που έχουν λάβει με Χάρη του Θεού.

Σας ευχαριστώ.