Interview met vader Konstantinos Dedes over de Byzantijnse muziekschool van het Aartsbisdom van België

 

 

Interview: Anaïs Vathi

 

In het hierna volgende interview ontmoeten wij diaken Konstantinos Dedes van het Aartsbisdom van België. Wij praten met hem over de oprichting van een nieuwe school voor Byzantijnse muziek in België, waarvan hij coördinator en tegelijk leraar is. Deze school heeft als doel de Byzantijnse cultuur en de hoeksteen daarvan, de “Byzantijnse muziek”, over te dragen aan jongeren.

*Muziek wordt al sinds de oudheid gebruikt als een educatief instrument. De oude Grieken waren de eersten om hierrond een volledige theoretische achtergrond, een eigen schrift en een overvloed aan componisten, muzikanten, hymnen, dansen en muziekinstrumenten te creëren. Dit alles bestaat tot op de dag van vandaag. De oude Grieken hebben er een pedagogische, theologische, filosofische en wetenschappelijke dimensie aan gegeven, door muziek te beschouwen als een te bestuderen wetenschap, en haar tegelijkertijd te respecteren als een goddelijke gave die de hele schepping beheerst.  Muziek schijnt overigens een dubbele functie te hebben (gehad): hetzij als kunst die dient om te behagen, hetzij als pedagogie die de morele en geestelijke volmaaktheid van de mens beoogt.

Aristides Koidilianos stelt in zijn boek “Over Muziek”: “Niets is krachtiger dan muziek wanneer ze voor opvoedkundige doeleinden wordt gebruikt”, en hij vervolgt: “In de opvoeding van mensen worden twee zeer grote gebreken waargenomen. Welke zijn die? Amoussia en kakomoussia. Het eerste betekent de totale afwezigheid van muzikale cultuur, het tweede begrip gaat over slechte en vervormde muzikale kennis. […] De Griekse natie prijst zich gelukkig omdat alleen zij muziek tot op het hoogste niveau heeft gecultiveerd. Als muziek er derhalve in slaagt hele steden en naties te betoveren en te vormen, is zij dan niet in staat ieder van ons op te voeden?

 

Wat verstaat men onder Byzantijnse muziek?

 

Onder de term Byzantijnse kerkelijke muziek verstaan wij de muzikale uitdrukking van de Griekse taal, die voornamelijk gevormd en ontwikkeld werd gedurende vele eeuwen Byzantijnse beschaving. Als we echter correct willen zijn, is de term “Byzantijns” niet zo geschikt voor onze kerkelijke muziek. Indien we het een inwoner van het Romeinse Rijk konden vragen, zou het ons verbazen dat hij of zij niet op de hoogte is van het woord “Byzantium” en, in het verlengde daarvan, “Byzantijnse muziek”. Die termen en benamingen werden pas later in de geschiedenis aan deze muziek toegekend.

Daarenboven stamt de Byzantijnse muziek af, en is een voortzetting van de oude Griekse muziek. Traditioneel wordt Pythagoras beschouwd als de grondlegger van het muziekgenre dat zich later ontwikkelde tot de Byzantijnse muziek. Dit is tot op zekere hoogte waar. Pythagoras droeg bij aan de theorie. Hij was de eerste die een verband legde tussen muziek en wiskunde en hij sloeg een nieuwe weg in met de studie van de akoestiek. Hij was ook de eerste die muzikale “tonen” creëerde en hun analogieën in noten vertaalde. Dit leidde tot het ontstaan van notenbalken, de basis van de Octoïch en het centrum van de Byzantijnse muziektheorie.

Daarom wordt de term “Byzantijnse muziek” gebruikt om de muziek aan te duiden die wij hoofdzakelijk gebruiken in onze eredienst. Zij stamt af van de oude Griekse muziek en vormde zich in de loop van de vele eeuwen Byzantijnse beschaving tot heden.

 

Wat is de relatie tussen Byzantijnse muziek en de orthodoxe eredienst?

 

Byzantijnse muziek is een van de kostbaarste elementen van onze Grieks-orthodoxe traditie en cultuur. Het is een levend en dynamisch element van onze orthodoxe eredienst, en het behoort als een kunst die van generatie op generatie is overgeleverd, en als een wetenschap die kan worden uitgelegd, tot de cultuele kunsten van onze Kerk. Door haar mystagogisch karakter dient de Byzantijnse muziek de heilige zaak van onze verlossing. Psalmzingen hoort dan ook niet thuis in een museum,  en evemin is het een verouderde traditie. Onze Byzantijnse muziek is een onmisbaar en vitaal element van onze eredienst, die sedert de vroegste tijden tot in onze tijd wordt overgeleverd. Ze wordt ontwikkeld en uitgelegd door grote meesters, voorzangers, “lampadarios”, “domensticho”, monniken, priestermonniken, geestelijken, bisschoppen en patriarchen in een ononderbroken opvolging.

 

Waartoe dient Byzantijnse muziek?

 

Byzantijnse muziek is geïntegreerd in de goddelijke eredienst. Wanneer wij spreken over goddelijke eredienst, weet dan dat wij verwijzen naar de reden en het doel van het bestaan van de Kerk. Onze Kerk is de gemeenschap van aanbidding van de heiligen, met andere woorden van ons allen die erin opgenomen zijn, die door de heilige sacramenten onze eeuwige heiliging bewerkstelligen. Met de Goddelijke Liturgie in het middelpunt volbrengt de eredienst het werk van onze verlossing, gericht op onze ontologische vereniging met de Theantroop Jezus Christus door het Sacrament van de Eucharistie.

Byzantijnse muziek staat dus ten dienste van het liturgische gebeuren, en heeft een devotioneel en biddend karakter. Het is een middel waardoor de gelovigen met God communiceren, de dimensie van het zijn overstijgen, opstijgen naar de hogere sferen van spiritualiteit en vergoddelijkt worden. “Onze muziek is geen doel op zich,” zoals de geleerde en liefhebber van de liederkunst, wijlen aartsbisschop Christodoulos van Athene en heel Griekenland, het uitdrukte, “maar een middel waardoor wij gemakkelijker het werkelijke en enige doel kunnen bereiken, het contact en de communicatie met God. Dit is dan het doel van onze muziek. Het gaat er niet om de oren te verstommen, maar om de hoge begrippen van de heilige teksten, die de mens tot etherische en bovennatuurlijke hoogten transformeren, in de harten over te planten.

 

Wat is de opdracht van de voorzanger?

 

De opdracht van de cantor is God te aanbidden door Hem, in naam van de biddende gemeenschap van christenen, de hymnen van de Kerk voor te dragen. De apostel Paulus geeft deze taak een wezenlijk geestelijk karakter: “Laten wij daarom God danken en Hem aanbidden zoals Hij het verlangt: met eerbied en ontzag.” (Hebr. 12, 28).

Samen met de spirituele cultuur moet de hiërofant (voorzanger – nvdv) vertrouwd zijn met de Byzantijnse muziek zoals die tegenwoordig in onze Kerk wordt uitgevoerd. Wie de roeping van het zingen op zich neemt, draagt een grote verantwoordelijkheid en daarom moet hij, naast de spiritualiteit die hem moet onderscheiden, ook de passende vorming hebben. Laten we niet vergeten dat onze Kerk, die het belang van dit ambt erkent, een specifieke wijding heeft ingesteld om de persoon en het werk van de zanger, die zij als een ondergeschikte geestelijke beschouwt, te eren en te zegenen.

 

Wat is het doel van de Byzantijnse Muziekschool?

 

Ik zou zeggen dat het voornaamste doel van onze school is de mens te inspireren en hem in nauwer contact met zijn Schepper te brengen. Ik verwijs hiervoor naar een toespraak van de heilige Barsanophios, die zei dat “muziek de mens kan bevrijden van de aarde”. Gebed, en nog meer. Wanneer men dus zingt en tegelijk bidt met de woorden van het troparion, dan stijgt men inderdaad op naar de hemel!”

Door de tijden heen moet de mens, en vooral de moderne mens, begrijpen dat hij deze opgang naar de hemel, deze vlucht waarover wij het hadden, mist in zijn leven! Redelijkerwijs kunnen we ons afvragen: “Gebeurt dit wel door muziek”? Niet noodzakelijkerwijs alleen door muziek! Deze studie brengt de student in de eerste plaats in contact met de eredienst, de devotionele kunsten, de verscheidenheid aan hymnen, timbres, psalmen! Zo wordt hij geestelijk gecultiveerd en worden zijn geloof en liefde voor God versterkt!

Het tweede doel van onze school is om voor de koren van ons Bisdom te zorgen voor bekwame, spirituele en muziekminnende mensen! Wij bevinden ons en leven in het centrum van Europa, wij zien het ritme en de kwaliteit van het moderne leven. De aanwerving van koorleden kon niet worden genegeerd als we een specifieke kwaliteit en niveau willen hebben. De cantor is een investering voor de parochie en wij zijn geroepen om dit doel te dienen!

 

Wanneer werd de Byzantijnse Muziekschool van het Aartsbisdom België opgericht?

 

Met de zegen en steun van Zijne Eminentie onze Metropoliet Athenagoras werd de Byzantijnse Muziekschool in september 2020 opgericht, ondanks een onzeker toekomst aangezien er nog niet eerder een soortgelijke poging was geweest die tot een positief resultaat leidde.

De genade van God zegende echter dit project op genereuze wijze en bracht uitstekende medewerkers, liefhebbers en kenners van kerkmuziek, die vanaf het eerste moment het hele project steunden. Bovendien hebben de liefde van de leerlingen en het enthousiasme van allen die onze school op verschillende manieren helpen en ondersteunen er in grote mate toe bijgedragen dat de Byzantijnse Muziekschool in betrekkelijk korte tijd werd georganiseerd en functioneert als een muziek-educatieve organisatie van ons Aartsbisdom.

 

Wat leer je door te studeren aan de Byzantijnse Muziekschool?

 

Door het vijfjarenprogramma van onze school te volgen, leert de leerling de theorie en de praktijk van het zingen, de Ordo, de geschiedenis van de kerkmuziek, de theologische interpretatie van de gezangen, terwijl hij/zij tegelijkertijd in contact komt met het koor, deelneemt aan activiteiten en workshops die door onze school worden georganiseerd en in het algemeen alle kennis en ervaring opdoet die nodig zijn voor de praktijk van het zingen. Aan het einde van hun studie kunnen onze studenten een diploma of certificaat behalen in gewijde zang, d.w.z. een erkende kwalificatie.

Wanneer het om muziek gaat, en in het bijzonder om gewijde muziek, is het heel moeilijk vast te stellen op welke gebieden dit iemand van nut is. Via de theorie krijgt de leerling een aantal concrete lessen, maar doorheen de praktijk zal hij of zij veel meer ontvangen. Muziek is een “impliciete theologie”! Hieruit kunnen we afleiden dat de student zang zal leren lief te hebben, te respecteren, te waarderen, samen te leven, samen te werken, te bidden, tot God te naderen, actief deel te nemen aan de Aanbidding en, als ik het zo mag zeggen, een uitverkoren vat te worden door zich te lenen voor de dienst van de gewijde gezangen. Dit laatste punt is, naar mijn mening, de belangrijkste les! Het is een ongrijpbaar doel, maar wat een zegen is het om zich aan God te geven!

 

In welke talen wordt Byzantijnse muziek onderwezen?

 

De laatste jaren is een grote inspanning geleverd om de gezangen van onze kerk in andere talen te vertalen. En als ik zeg vertalen, bedoel ik niet alleen als tekst, maar ook als muzikale tekst, wat de taak nog ingewikkelder maakt. Goddank worden in onze school de lessen gegeven in de drie talen van ons Aartsbisdom, namelijk Grieks, Frans en Nederlands.

 

Wie kan zich op de school inschrijven?

 

Iedereen vanaf 7 jaar kan zich inschrijven in onze school. Staat u mij toe geen leeftijdsgrens te bepalen, want zoveel speelruimte hebben wij niet en niemand is overtollig! Bovendien hebben wij niet het recht om iemand deze Heilige Kunst te ontzeggen!

Sommigen beweren dat zij geen vocaal talent hebben en daarom geen bijdrage kunnen leveren aan de lezenaar. Dit is een grote vergissing! In het koor is er niet alleen de eerste cantor, maar ook degenen die de toon houden, de voorlezers en degenen die voor de Ordo zorgen. Er is plaats voor iedereen en we zijn meer dan blij om iedereen die geïnteresseerd is te verwelkomen en te onderrichten!

 

Hoe kan ik me inschrijven op de school?

 

Wie zich wil inschrijven in de Byzantijnse Muziekschool, kan contact opnemen met het secretariaat van de school via [email protected], om het nodige inschrijvingsformulier te verkrijgen en hierover informatie te ontvangen. Bovendien, als u de activiteiten en het nieuws van de School wilt volgen, kunt u onze Facebook-pagina “byzantinemusicBenelux” volgen.

 

Wat zou u ter afsluiting willen zeggen?

 

Ik ben zo vrij ons interview niet af te sluiten, maar het woord te geven aan mensen die het onderwerp en de voordelen van zingen veel beter kennen dan ik. Ik doel natuurlijk op de heiligen van onze Kerk, die kerkmuziek zeer waardeerden en op prijs stelden!

 

“Psalmgezang is, volgens de heilige Efraïm de Syriër, een oproep om de hulp van engelen, een wapen tegen nachtelijke angsten, een rustpunt in het dagelijkse werk, een zekerheid voor kinderen, een sieraad voor wijzen, een troost voor ouden van dagen, een passend sieraad voor vrouwen. Het is een alfabet voor beginners, een verbetering voor hen die vorderen, een steun voor hen die naar volmaaktheid vorderen, de stem van de Kerk. Het verlevendigt feesten, het wekt droefheid op, hetgeen in overeenstemming is met Gods wil, want het lied slaagt erin zelfs uit een hart van steen tranen te doen opwellen. Psalmgezang is het werk van de engelen, de hemelse constitutie, de geestelijke wierook. Psalmgezang is de verlichting van zielen, de heiliging van lichamen.

 

Johannes Chrysostomos zei dat “zingen plezier geeft en tegelijkertijd voordelen biedt. Zingen is een lofzang tot God, een zuivering van de ziel en een verheffing van de geest. En als de zanger nog steeds een zondaar is met duizend zonden, door het lied te beschamen brengt hij de tirannie van de zonde tot rust. De ziel schaamt zich voor de tong die lofzangen zingt!”

Bovendien merkte Johannes Chrysostomos op dat “niets anders onder de aardse dingen de ziel zo verheft en bevrijdt van de slavernij van de wereld, noch haar in staat stelt de menselijke dingen juist te beoordelen, als goddelijke psalmgezangen, begeleid door melodie en ritme!” De heilige Nilos zei dat “psalmgezang de hartstochten tot bedaren brengt en de mateloosheid van het lichaam wegneemt”.

 

Basilius de Grote zei: “Wanneer een mens tijdens zijn woede hymnen begint te zingen, verlaat de woestheid onmiddellijk zijn ziel, want de melodie brengt die in slaap. Psalmgezang is rustgevend voor de ziel, bezorgt vrede, dempt het lawaai van gedachten, kalmeert de boosheid van de ziel, kalmeert de zondaar. Het bevordert vriendschap, verenigt verschillen en brengt vijanden samen. Het leidt tot liefde. Het is de troost van de ouderen, de rust van het dagelijkse zwoegen, de stem van de Kerk. Het verfraait festivals. Het is het werk van engelen, de hemelse constitutie en geestelijke wierook!

 

Tot slot wil ik uit de grond van mijn hart zowel Zijne Eminentie, onze Metropoliet Athenagoras, danken voor de zegen, als u, dierbare mevrouw Vathi, voor de gelegenheid die u mij met dit interview geeft om het werk en de doelstellingen van onze school te promoten! Ik wens, met de genade van de Heilige God, de voorbeden van onze Maagd en alle heiligen van onze Kerk die actief zijn geweest in de muziek, dat we vooruitgang boeken in ons werk, gezondheid en alle goede dingen!

*Bron: Vyzantini mousiki os meso pedias ex opseos koinoniologias tou christianismou

(https://ikee.lib.auth.gr/record/281188/files/GRI-2016-15704.)